Javnost je dr Radić zatalasao i pre nekoliko godina knjigom „Srbi pre Adama i posle njega” u kojoj polemiše sa pseudoistoričarima, a od dela koja je još objavio izdvajamo „Strah u poznoj Vizantiji” i „Vizantija. Purpur i pergament”. U razgovoru za „Politiku” kaže da mu je posebno stalo do knjige „Drugo lice Vizantije” koju već duže vreme priprema i u kojoj će se naći zbirka vizantijskih viceva, sanovnik, medicinski traktat i poljoprivredna enciklopedija…

Mislite li da Vizantija poslednjih godina postaje sve „popularnija” i kod nas i u svetu, i šta bi bio uzrok tom interesovanju?

Zanimanje za Vizantiju i poimanje koliko je vizantijska civilizacija bila značajna za razvitak srpske srednjovekovne države vrlo su rano spoznati u našoj sredini. Mislim da sa puno ponosa treba podsetiti čitaoce „Politike” da je upravo u Beogradu daleke 1906, dakle pre nešto više od sto godina, utemeljena katedra za vizantologiju kao treća te vrste u svetu. Uzgred, prva u svetu vizantološka katedra, na čijem čelu je bio „otac” nemačke vizantologije Karl Krumbaher i na kojoj su se školovali i nekoliki srpski istraživači, ustanovljena je u Minhenu, a druga, pod rukovodstvom Šarla Dila, utemeljena je na prestižnoj Sorboni u Parizu, obe u poslednjim godinama 19. stoleća. Ostavlja dubok utisak činjenica da je na razmeđu 19. i 20. veka neko u kraljevini Srbiji imao svest o tome koliko je Vizantija važna za našu prošlost. I, zaista, znatan deo naših znanja o srpskoj srednjovekovnoj istoriji upravo počiva na podacima vizantijskih pisaca. Inače, zanimanje za Vizantiju u našoj sredini postoji oduvek, ali ste u pravu kada zaključujete da u poslednje vreme ona postaje sve „popularnija”. Mene posebno raduje činjenica da se veliki broj mladih interesuje za Vizantiju.

Možda je, ipak, najzanimljiviji američki istoričar vizantolog Hari Tartldov, „majstor alternativne istorije”. U njegovom, vredi dodati, uspešnom romanu „Vizantijski agent” Vizantija je postala deo špijunsko–ljubavnog trilera (izdavač „Evoluta”). Kako ocenjujete ovakve književno–istorijske izlete?

Utisak je da ovakva vrsta literature širom sveta stiče sve više pristalica. Kada neko dobro poznaje prošlost, a uz to poseduje obdarenost i domišljatost književnika, on može da se poigrava u duhu teze „šta bi bilo kad bi bilo”. Nemam ništa protiv takve literature jer je to ipak jedna inteligentna igrarija što je od samog početka jasno i čitaocima. Međutim, protiv sam istorijskih romana koji pretenduju da budu „autentični i verodostojni”, da predstave onovremeni život i ličnosti kakvi su oni zaista bili, ali to čine robujući okoštalim stereotipima i predrasudama, sa puno grešaka i trapavo, jednom rečju netačno, pa se to pretvara u skrnavljenje istorije.

Da li takav pristup istoriji može ugroziti ozbiljnost vizantologije kao nauke? Može li se (zlo)upotrebiti i vizantologija?

Naučna fantastika „zagledana u prošlost”, ukoliko se ne shvati preozbiljno, a i ta opasnost postoji, ne može ugroziti ozbiljnost vizantologije, pa, uopšte, i istorije kao nauke. S druge strane, protivnik sam pseudoistorije, koje ima u našoj sredini i koju nam podastiru neuki i nasrtljivi amateri, i vidim je kao svojevrsnog zagađivača naše kulturne sredine. Na ovom mestu želim da naglasim da je neutemeljena i krajnje proizvoljna teza da su Srbi zapravo poslednji Vizantinci. Ovakvu ocenu olako izriču ljudi koji u najmanju ruku ne poznaju vizantijsku civilizaciju. Vizantija je država koja nema naslednika i ostaje jedinstven i neponovljiv spoj rimskog državnog uređenja, helenske, odnosno helenističke kulture i hrišćanstva.

Deset vekova vizantijske civilizacije dalo je i neka slavna imena politike, ali i umetnosti. Koja biste izdvojili kao najzanimljivija i najistaknutija?

Obično se i sa puno razloga navode neki od istaknutih careva, ličnosti od svetskoistorijskog značaja, kao što su Konstantin Veliki, Justinijan Veliki ili Vasilije II. Pomenuo bih neke od prosvećenih careva, careva-intelektualaca, kao što je, na primer, Manojlo II Paleolog. On je prilikom obilaska zapadne Evrope, u Italiji, Francuskoj i Engleskoj svojim obrazovanjem i ponašanjem istinski zadivio tamošnju rafiniranu publiku. Izdvojio bih i filozofe Mihaila Psela i Georgija Gemista Plitona, kao i Lava Matematičara, primer skromnog i jednostavnog genija. Tu je i Manojlo Hrisoloras oko koga su se krajem 14. veka otimali italijanski univerziteti i koji je bio ozbiljan kandidat za papu. Među ženama na prvom mestu su učena princeza Ana Komnina i monahinja Kasija, blistavi umovi Vizantijskog carstva.

Vaša se knjiga može čitati i kao prava „istorijska avantura”. Kome ste je namenili?

Ona jeste u prvom redu namenjena onima koje označavamo sintagmom „šira čitalačka publika” i napisana je tako da je može čitati i onaj koji ništa ne zna o Vizantiji. Mišljenja sam da u našoj sredini nedostaju upravo takve naučno-popularne knjige i da za njima postoji svojevrsna „intelektualna glad”.

Vaše je delo i oda Carigradu. Koja je draž ovog slavnog mesta?

Jedini grad na svetu koji se prostire na dva kontinenta, Evropi i Aziji, stolećima centar trgovine, raskrsnica puteva između Istoka i Zapada, intelektualni svetionik srednjeg veka, „ognjište cele vaseljene”, „carica gradova”, mesto u kojem su se dodirivali svetovi i susticale raznolike boje i mirisi, specimeni dalekih zemalja.

Ko je sve posećivao Carigrad, ko je o njemu najviše i najlepše pisao?

Šarolik je spisak onih koji su posećivali srednjovekovni Carigrad. Trgovci, izaslanici raznih vladara, putnici namernici, hodočasnici, pustolovi, radoznalci. Skoro svi oni su bili podjednako ushićeni lepotom megalopolisa na Bosforu. Svedočanstva o poseti vizantijskoj prestonici ostavili su ljudi iz latinskog sveta zapadne Evrope, Rusi, Arabljani, Jevreji. U središtu pažnje skoro svih onovremenih putopisaca bili su hram Svete Sofije, čudo srednjovekovne hrišćanske arhitekture, i Hipodrom. Posebno su Carigradom bili impresionirani ruski hodočasnici, duboko religiozni i pobožno usredsređeni na mošti i razne relikvije. Otuda im se činilo da je crkva Svete Sofije, čija se lepota po njihovim rečima ne može opisati, podjednako i na nebu i na zemlji i da je tamo Bog među ljudima.

Koju je poruku istorija Vizantije ispisala za buduće, pa čak i današnje generacije?

Premda se može pročitati kako buktinje vizantijske duhovnosti nisu sasvim zgasle ni u naše vreme, nego, naprotiv, poput sjaja daleke, davno ugašene zvezde i danas obasjavaju horizont svetske civilizacije, valja naglasiti da je reč samo o odsjajima. Međutim, jedna od neprolaznih poruka, nalik na zaveštanje neprolazne vrednosti, preostala od vizantijske civilizacije, odnosi se na duboko humanistički princip koji nas uverava u ogromnu snagu znanja.